Chế độ ăn Địa Trung Hải (Mediterranean) là một kiểu khẩu phần ăn chú trọng vào thực phẩm có nguồn gốc thực vật, bao gồm rau củ, ngũ cốc nguyên hạt, các loạt đậu, hạt khô, quả kiên, và một trong những thành phần nổi tiếng nhất là dầu oliu. Người áp dụng chế độ ăn này còn hạn chế tiêu thụ thịt đỏ như bò, heo mà thay bằng thịt trắng như gia cầm, cá, trứng, sữa và các phẩm từ sữa.

Mục tiêu của khẩu phần này là cung cấp nhiều vitamin, chất khoáng, chất xơ và đặc biệt là chất béo tốt cho sức khỏe, trong khi hạn chế những chất béo không có lợi cho tim mạch như chất béo bão hòa hay chất béo dạng trans (Hình 1) [1]. Bạn cũng được phép sử dụng một ít rượu vang mỗi ngày.

Hình 1: Chế độ ăn Địa Trung Hải [1]

Dầu oliu trong chế độ ăn Địa Trung Hải

    Chú ý rằng dầu oliu cũng được phân thành nhiều loại tùy theo cách thu chiết và tinh chế cũng như mục đích sử dụng khác nhau. Nồng độ acid oleic tự do là một chỉ số phản ánh chất lượng dầu oliu, con số này càng thấp chứng tỏ dầu có chất lượng càng cao.

Loại thượng hạng nhất thường được dãn nhãn Extra Virgin, chắt lọc từ nước cốt đầu tiên của quả oliu, nguyên chất nhất, hàm lượng chất chống oxy hóa rất cao, không trải qua bất kỳ công đoạn xử lý nào và có nồng độ acid oleic tự do chỉ dưới 0.8%. Dầu Extra Virgin thường có mùi thơm đặc trưng của trái oliu khi dùng trực tiếp. Dầu Virgin có chỉ số này từ 0.8-2% và cũng được chấp nhận là tốt cho sức khỏe. Hai loại nói trên phù hợp với việc trộn salad, ăn trực tiếp không qua chế biến nhiệt độ cao.

Trong khi đó, dầu oliu tinh chế (refined hay pure) mặc dù trải qua quá trình tinh chế làm giảm bớt tạp chất và cũng đồng thời giảm giá trị dinh dưỡng, giảm chất chống oxy hóa tự nhiên và chứa nhiều chất béo bão hòa ít có lợi hơn nhưng lại có khả năng chịu nhiệt cao hơn dầu nguyên chất, vì vậy thích hợp với các món chiên, xào. Nếu nhãn chỉ ghi chung là dầu oliu thì có khả năng là loại pha trộn giữa dầu tinh chế và một trong hai loại dầu hảo hạng virgin/extra virgin nói trên.

Loại này cũng phù hợp để chiên, xào. Các nhãn dầu oliu còn lại như Extra light hay Pomace thu được từ bã trái oliu với dung môi theo phương pháp vật lý, gần như chứa hàm lượng dinh dưỡng và chất chống oxy hóa rất thấp, mặc dù khả năng chịu nhiệt cao và giá thành rẻ hơn. Đây là một số thông tin cơ bản để bạn lựa chọn dầu ăn phù hợp nếu muốn áp dụng chế độ ăn Địa Trung Hải vào bữa ăn của mình (Hình 2).

Hình 2: Dầu oliu là thành phần đặc trưng của chế độ ăn Địa Trung Hải [2]

Chế độ ăn Địa Trung Hải trong đái tháo đường type 2

    Chế độ ăn Địa Trung Hải đã được áp dụng trong một số nghiên cứu liên quan đến đái tháo đường típ 2 (ĐTĐ2). Khía cạnh đầu tiên là phòng ngừa ĐTĐ2. Những gợi ý đầu tiên đến từ nghiên cứu trên dân số ở vùng Attica, Hy Lạp, cho thấy người không mắc ĐTĐ2 thường áp dụng chế độ ăn Địa Trung Hải hơn, tuy nhiên điều này chưa thể giúp đưa đến kết luận là chế độ ăn Địa Trung Hải giúp phòng ngừa ĐTĐ2 [3].

Do vậy, nhiều nhà nghiên cứu đã tiến hành thêm các công trình quan sát khác nhau với mức độ bằng chứng rõ ràng hơn khi chỉ ra rằng người tuân thủ chế độ ăn này giảm được 12-83% khả năng mắc ĐTĐ2 trong tương lai [4, 5]. Dữ liệu được xem là ủng hộ mạnh nhất cho tác động bảo vệ khỏi ĐTĐ2 của chế độ ăn Địa Trung Hải đến từ một nghiên cứu trên người dân ở đông bắc Tây Ban Nha.

Cụ thể, những người được sử dụng chế độ ăn Địa Trung Hải với dầu oliu giảm được 51% nguy cơ mắc ĐTĐ2. Lợi ích này cao hơn những người ăn khẩu phần nói trên nhưng bổ sung các loại hạt thay vì dầu oliu [6]. Như vậy có thể thấy, chế độ ăn Địa Trung Hải mang tiềm năng phòng ngừa ĐTĐ2.

Lợi ích của chế độ ăn Địa Trung Hải trong đái tháo đường

    Khía cạnh tiếp theo mà các nhà khoa học quan tâm là trên bệnh nhân đã mắc ĐTĐ2, liệu chế độ ăn này có mang lại lợi ích sức khỏe hay không. Câu trả lời là có. Hầu hết các nghiên cứu đều thống nhất với nhau khi chỉ ra rằng chế độ ăn Địa Trung Hải giúp làm giảm đường huyết, giảm HbA1C (chỉ số phản ánh đường huyết trong vòng ba tháng trở lại đây của bạn), giảm hiện tượng đề kháng insulin và tăng tỉ lệ đạt mục tiêu kiểm soát HbA1C [7, 8].

Không những vậy, các đề tài kể trên còn cho thấy chế độ ăn Địa Trung Hải giúp cải thiện nhiều yếu tố nguy cơ tim mạch như vòng eo, cân nặng, chỉ số khối cơ thể, huyết áp hay lipid máu so với chế độ ăn chỉ giảm chất béo đơn thuần. Mặc dù vậy, tác động bảo vệ của chế độ ăn này trên nguy cơ mắc bệnh tim mạch ở bệnh nhân ĐTĐ2 còn chưa được khảo sát toàn diện, ngoại trừ một phân tích chứng minh được lợi ích làm giảm khả năng mắc bệnh động mạch ngoại biên. Đây là một biến chứng của ĐTĐ gây hẹp mạch máu chân, tay và có thể dẫn đến hoại tử, nhiễm trùng nếu không được xử trí đúng mức [9].

Cũng liên quan đến khía cạnh nói trên, chế độ ăn Địa Trung Hải có bằng chứng làm giảm nguy cơ tử vong liên quan bệnh lý tim mạch ở người ĐTĐ2 [10, 11], mặc dù vẫn cần thêm nhiều nghiên cứu để ủng hộ mạnh mẽ hơn giả thiết này. Ngoài ra, một vài đề tài nhỏ khác còn cho thấy chế độ ăn Địa Trung Hải có khả năng cải thiện chức năng gan, tình trạng gan nhiễm mỡ hay chức năng tình dục, vốn cũng là những biến chứng có liên quan đến ĐTĐ2. Như đã đề cập ở trên, các hiệu quả có lợi này được xem là một phần đến từ chất chống oxy hóa trong dầu oliu.

    Tóm lại, chế độ ăn Địa Trung Hải có khả năng phòng ngừa cũng như hỗ trợ điều trị ĐTĐ2 nhờ làm giảm đường huyết, cải thiện lipid máu và huyết áp, từ đó giúp kiểm soát đường huyết và phòng ngừa các biến chứng tim mạch của ĐTĐ2.

VN-NOND-00064_exp: 15/11/2025

Tài liệu tham khảo

1.  Merra G, Noce A, Marrone G, Cintoni M, Tarsitano MG, Capacci A, De Lorenzo A. Influence of Mediterranean Diet on Human Gut Microbiota. Nutrients. 2020 Dec 22;13(1):7.
2.  https://www.thedailymeal.com/eat/how-olive-oil-is-made
3.  Panagiotakos DB, Pitsavos C, Chrysohoou C, Stefanadis C. The epidemiology of Type 2 diabetes mellitus in Greek adults: the ATTICA study. Diabet Med. 2005 Nov;22(11):1581-8.
4.  Rossi M, Turati F, Lagiou P, Trichopoulos D, Augustin LS, La Vecchia C, Trichopoulou A. Mediterranean diet and glycaemic load in relation to incidence of type 2 diabetes: results from the Greek cohort of the population-based European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC). Diabetologia. 2013 Nov;56(11):2405-13.
5.  Martínez-González MA, de la Fuente-Arrillaga C, Nunez-Cordoba JM, Basterra-Gortari FJ, Beunza JJ, Vazquez Z, Benito S, Tortosa A, Bes-Rastrollo M. Adherence to Mediterranean diet and risk of developing diabetes: prospective cohort study. BMJ. 2008 Jun 14;336(7657):1348-51.
6.  Salas-Salvadó J, Bulló M, Babio N, et al. Reduction in the incidence of type 2 diabetes with the Mediterranean diet: results of the PREDIMED-Reus nutrition intervention randomized trial. Diabetes Care. 2011;34(1):14-19.
7.  Toobert DJ, Glasgow RE, Strycker LA, Barrera M Jr, Radcliffe JL, Wander RC, Bagdade JD. Biologic and quality-of-life outcomes from the Mediterranean Lifestyle Program: a randomized clinical trial. Diabetes Care. 2003 Aug;26(8):2288-93.
8.  Esposito K, Maiorino MI, Ciotola M, Di Palo C, Scognamiglio P, Gicchino M, Petrizzo M, Saccomanno F, Beneduce F, Ceriello A, Giugliano D. Effects of a Mediterranean-style diet on the need for antihyperglycemic drug therapy in patients with newly diagnosed type 2 diabetes: a randomized trial. Ann Intern Med. 2009 Sep 1;151(5):306-14.
9.  Ciccarone E, Di Castelnuovo A, Salcuni M, Siani A, Giacco A, Donati MB, De Gaetano G, Capani F, Iacoviello L; Gendiabe Investigators. A high-score Mediterranean dietary pattern is associated with a reduced risk of peripheral arterial disease in Italian patients with Type 2 diabetes. J Thromb Haemost. 2003 Aug;1(8):1744-52.
10.  Barzi F, Woodward M, Marfisi RM, Tavazzi L, Valagussa F, Marchioli R; GISSI-Prevenzione Investigators. Mediterranean diet and all-causes mortality after myocardial infarction: results from the GISSI-Prevenzione trial. Eur J Clin Nutr. 2003 Apr;57(4):604-11.
11.  Estruch R, Ros E, Salas-Salvadó J, Covas MI, Corella D, Arós F, Gómez-Gracia E, Ruiz-Gutiérrez V, Fiol M, Lapetra J, Lamuela-Raventos RM, Serra-Majem L, Pintó X, Basora J, Muñoz MA, Sorlí JV, Martínez JA, Martínez-González MA; PREDIMED Study Investigators. Primary prevention of cardiovascular disease with a Mediterranean diet. N Engl J Med. 2013 Apr 4;368(14):1279-90.