Điều trị tiền đái tháo đường: Phương pháp hiệu quả và dễ thực hiện

Chìa khóa quan trọng trong tiền đái tháo đường là can thiệp sớm. Ở giai đoạn này, việc điều trị chưa phức tạp và mang hiệu quả cao. Có ba phương pháp điều trị tiền đái tháo đường. Chúng bao gồm: chế độ dinh dưỡng, hoạt động thể lực và thuốc (Hình 1) [1].

1. Chế độ dinh dưỡng trong điều trị tiền đái tháo đường?

Có nhiều yếu tố làm cho điều trị tiền tiểu đường (đái tháo đường) trở nên kém kiểm soát. Yếu tố di truyền có thể đóng một phần vai trò, đặc biệt nếu trong gia đình có người mắc bệnh. Tuy nhiên, quan trọng vẫn là các hành vi lối sống. Thừa cân, béo phì và ăn uống kém lành mạnh có thể làm bệnh tiến triển thêm. Trong tiền đái tháo đường, glucose từ thực phẩm ăn vào sẽ tích tụ trong máu và gây tăng đường huyết bởi vì lúc này, hormone insulin làm việc không hiệu quả.

Nhiều người nghĩ tinh bột và đường (gọi chung là carbohydrate) là thủ phạm dẫn đến tiền đái tháo đường kém kiểm soát. Điều này không hoàn toàn đúng. Thực ra, loại và lượng carbohydrate ảnh hưởng khác nhau đến kết quả đường huyết. Những thức ăn chứa tinh bột đã qua chế bột hoặc tinh luyện làm đường huyết tăng nhanh hơn tinh bột chưa qua xử lý. Ở hầu hết người Việt Nam, cơ thể khó xử lý được lượng đường sau ăn một cách đúng mức, dẫn đến dễ tăng đường huyết sau ăn hơn là đường huyết đói [2].

Ngoài tinh bột, tổng năng lượng (calo) nhập vào hàng ngày cũng quan trọng. Nếu nạp nhiều năng lượng mà không được tiêu thụ bớt, chúng sẽ tích tụ dưới dạng mỡ. Điều này dẫn đến thừa cân, béo phì. Đặc biệt, mỡ nếu tích tụ ở vùng bụng sẽ gây đề kháng insulin.

>> Xem thêm: ​Lợi ích khi tầm soát tiền đái tháo đường và độ tuổi cần tầm soát

2. Thế nào là chế độ dinh dưỡng lành mạnh cho người tiền đái tháo đường?

Bạn không thể kiểm soát hết mọi yếu tố nguy cơ của tiền đái tháo đường. Tuy nhiên, dinh dưỡng hợp lý cũng là cách điều trị tiền tiểu đường giúp kiểm soát phần lớn tình hình.

Chọn loại thực phẩm

Chỉ số đường huyết quyết định mỗi thực phẩm ảnh hưởng như thế nào đến đường huyết của bạn. Những thực phẩm tinh luyện, đã qua chế biến hầu hết có chỉ số đường huyết cao và cần hạn chế. Các thức ăn có chỉ số đường huyết chấp nhận được là yến mạch thô (không phải loại ăn liền), ngũ cốc nguyên hạt, bánh mì làm từ ngũ cốc nguyên hạt, gạo lức, các cây họ đậu, rau củ chứa ít tinh bột (ví dụ các rau lá xanh, cà rốt), bắp.

Thường thực phẩm bày bán ở siêu thị không ghi chỉ số đường huyết trên nhãn. Thay vào đó, bạn có thể ước tính dựa vào lượng chất xơ. Những loại rau củ nhiều chất xơ thường làm chậm tăng đường huyết. Do đó, chúng có chỉ số đường huyết thấp. Ngoài ra, cần chú ý đến hàm lượng cholesterol, chất béo bão hòa và chất béo dạng trans trên nhãn, bởi vì đây là các thành phần làm tăng lipid máu. Lipid máu cao là yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh tim mạch.

Kiểm soát khẩu phần

Ngoài chất thì lượng cũng đóng vai trò quan trọng. Kiểm soát khẩu phần ăn giúp hạn chế tinh bột và năng lượng nhập vào. Nếu bạn ăn với tỉ lệ hợp lý nhưng lượng quá nhiều, khả năng tăng đường huyết cũng cao theo. Chú ý rằng không cắt giảm tinh bột quá nhiều. Bạn vẫn cần một lượng tinh bột nhất định (chiếm 45-65% năng lượng của bữa ăn) để giúp cơ thể hoạt động khỏe mạnh [3, 4]. Một nghiên cứu cho thấy giảm quá nhiều tinh bột (còn <40%) hay ăn quá nhiều tinh bột (>70%) đều không tốt. Tối ưu nhất là bữa ăn với tinh bột chiếm khoảng 50-55% năng lượng [5]. Con số này tương tự như ở người khỏe mạnh không mắc tiền đái tháo đường.

2. Hoạt động thể lực

Tại sao bạn nên hoạt động thể lực tích cực nếu bị tiền đái tháo đường?

Hoạt động thể lực là một phần quan trọng trong chiến lược quản lý bệnh. Tích cực vận động mang lại nhiều lợi ích như: giảm đường huyết, giảm huyết áp, cải thiện lưu thông dòng máu, đốt calo giúp giảm cân, cải thiện tinh thần, cải thiện giấc ngủ. Nếu bạn thừa cân, béo phì, việc kết hợp hoạt động thể lực và chế độ dinh dưỡng phù hợp là điều cần thiết.

Hoạt động thể lực nào phù hợp cho người tiền đái tháo đường?

Hầu hết các bài tập, dù chỉ vận động nhẹ, đều có ích ở người tiền đái tháo đường. Kết hợp nhiều dạng bài tập giúp giảm nhàm chán và tăng cường hiệu quả. Hãy thử các lựa chọn sau đây.

Thêm hoạt động vào trong thói quen thường ngày

Đây là bước đơn giản nhất. Nếu bạn đang là người có lối sống tĩnh tại, gần như không vận động, hãy bắt đầu chậm với 5-10 phút/ngày. Sau đó tăng dần thời gian mỗi tuần. Một số ví dụ điển hình là: 

• Đi lại trong khi nói chuyện điện thoại hoặc trong thời gian quảng cáo của TV. Điều này giúp chia nhỏ thời gian sử dụng máy tính, TV, điện thoại và tăng vận động.
• Làm việc nhà năng nổ hơn, ví dụ làm vườn, quét lá, dọn nhà, rửa xe.
• Đậu xe ở xa cửa trung tâm thương mại và đi bộ từ nơi đậu xe đến cửa ra vào.
• Đi thang bộ thay vì thang máy nếu khoảng cách tầng lầu không quá xa.

Nếu bạn đang phải ngồi thời gian dài, ví dụ làm việc trước máy tính hay xem TV, hãy thực hiện các động tác nhẹ trong vòng 3 phút. Nên lặp lại mỗi nửa giờ. Chúng bao gồm: nâng hoặc duỗi cẳng chân, duỗi cánh tay qua đầu, vặn người qua lại, đi lại trong phòng.

Tập các hoạt động hiếu khí (aerobic)

Đây là những bài tập làm cơ thể phải tăng nhịp tim và nhịp thở, từ đó luyện tập cho tim phổi khả năng thích nghi (Hình 2) [3, 6]. Nên tập đều đặn các ngày trong tuần, mỗi ngày khoảng 30 phút. Tăng dần cường độ từ nhẹ đến nặng sao cho cảm thấy vừa sức. Chúng bao gồm các hoạt động trung bình-nặng (đạp xe, đi bộ nhanh, bơi, khiêu vũ) hoặc nặng (leo núi, đánh tennis, bóng rổ). Nhớ khởi động trước khi tập và thư giãn từ từ sau khi tập.

>> Xem thêm: ​Chế độ ăn và tập luyện cho người tiền đái tháo đường

Tập luyện sức bền

Đây là những bài tập tăng cường sức dẻo dai cho cơ thể (Hình 3) [3, 6]. Nhờ việc tăng khối cơ bắp, chúng giúp cải thiện đề kháng insulin đáng kể, bởi vì cơ là nơi tiêu thụ glucose. Nhờ vậy, bạn có thể kiểm soát đường huyết tốt hơn. Chúng bao gồm: nâng tạ tay, dây đàn hồi, cử tạ, các động tác squat, chống đẩy). Dạng tập này cần có khoảng nghỉ giữa các ngày để cơ bắp hồi phục. nên chia thành các phiên nhỏ, mỗi phiên lặp lại động tác 10-15 lần.

3. Thuốc điều trị tiền tiểu đường (đái tháo đường)

Nếu chế độ dinh dưỡng và hoạt động thể lực chưa giúp bạn kiểm soát bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định dùng thuốc. Tuy nhiên, nếu bạn <60 tuổi và chỉ số khối cơ thể (body mass index – BMI) rất cao kèm tình trạng tiền đái tháo đường tiến gần tới ngưỡng đái tháo đường (đường huyết đói ≥110 mg/dL hoặc HbA1C ≥ 6.0%), bác sĩ có thể chỉ định thuốc ngay từ đầu.

Phụ nữ tiền đái tháo đường với tiền sử đái tháo đường thai kỳ cũng phù hợp để dùng thuốc sớm. Hiện tại chỉ có một thuốc được Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ (American Diabetes Association – ADA) khuyến cáo cho bệnh nhân tiền đái tháo đường [7]. Chú ý rằng, bất kỳ loại thuốc nào cũng cần được đánh giá và kê đơn bởi bác sĩ. Không tự ý sử dụng thuốc khi chưa có ý kiến tham vấn của bác sĩ.

Tóm lại, có ba phương pháp điều trị tiền đái tháo đường chính là chế độ dinh dưỡng, hoạt động thể lực và thuốc. Phối hợp ba phương thức này giúp chuẩn đoán và kiểm soát tiền tiểu đường (ĐTĐ) hiệu quả, ngăn ngừa hoặc làm chậm diễn tiến thành đái tháo đường và hạn chế các biến chứng.

 Thuốc điều trị tiền tiểu đường

>> Xem thêm: ​Xét nghiệm tầm soát tiền đái tháo đường

Tài liệu tham khảo

1.  https://www.diabetes.co.uk/pre-diabetes.html
2.  https://diabetesatlas.org/idfawp/resource-files/2021/07/IDF_Atlas_10th_Edition_2021.pdf
3.  https://www.niddk.nih.gov/health-information/diabetes/overview/diet-eating-physical-activity?dkrd=/health-information/diabetes/overview/diet-eating-physical-activity/carbohydrate-counting
4.  https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/in-depth/carbohydrates/art-20045705
5.  Seidelmann SB, Claggett B, Cheng S, và cộng sự. Lượng carbohydrate trong chế độ ăn uống và tỷ lệ tử vong: một nghiên cứu thuần tập tiền cứu và phân tích tổng hợp. Y tế công cộng Lancet. 2018; 3 (9): e419-e428
6.  https://www.exerciseismedicine.org/wp-content/uploads/2021/04/EIM_Rx-for-Health_Prediabetes.pdf
7.  Ủy ban Thực hành Chuyên môn của Hiệp hội Đái tháo đường Hoa Kỳ. 3. Phòng ngừa hoặc trì hoãn bệnh tiểu đường loại 2 và các bệnh kèm theo: Tiêu chuẩn chăm sóc y tế ở bệnh tiểu đường-2022. Chăm sóc bệnh tiểu đường. 2022; 45 (Bổ sung 1): S39-S45

VN_GM_DIA_322;exp:30/8/2024